Παράγοντες που επηρεάζουν την άρθρωση-φωνολογία

Υπάρχουν αρκετοί γλωσσολογικοί και μη γλωσσολογικοί παράγοντες που επηρεάζουν την άρθρωση και τη φωνολογική ανάπτυξη. Οι παράγοντες αυτοί μάς βοηθούν να κατανοήσουμε εις βάθος τη φωνολογία και να προβλέψουμε όσο γίνεται την αρθρωτική–φωνολογική εξέλιξη. Παρακάτω αναλύονται κάποιοι παράγοντες που καθορίζουν την άρθρωση–φωνολογία:

Κινητικές ικανότητες και Άρθρωση

Κάποιες κινητικές ικανότητες που συνδέονται με την ομιλία είναι η μάσηση, η κατάποση, η αναπνοή. Αν κάποια δομή που αφορά την κίνηση του στόματος πάσχει, τότε το πιθανότερο είναι πως θα επηρεαστεί η ομιλία.

Η διαδοχοκίνηση, δηλαδή η ικανότητα γρήγορης εναλλαγής κάποιων συλλαβών (π.χ. /pataka/), πολλές φορές μάς δίνει πληροφορίες για την κατάσταση της φωνολογίας.

Μια άλλη κατάσταση που επηρεάζει την άρθρωση είναι η παθολογική εξώθηση της γλώσσας. Τα βρέφη καθώς καταπίνουν προωθούν την γλώσσα τους προς τα εμπρός, κάτι που στη μετέπειτα ζωή δεν συμβαίνει. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που αυτή η συμπεριφορά συνεχίζει να λαμβάνει χώρα με αποτέλεσμα να επηρεαστεί η οδοντοφυΐα, να δημιουργηθεί ατελής σύγκλιση των γνάθων και να αλλοιωθεί η άρθρωση των φωνημάτων /s/, /z/, /ts/, /tz/, /ks/, /ps/.

Άλλη μία κινητική διαταραχή που επηρεάζει την φωνολογική εξέλιξη είναι η αναπτυξιακή λεκτική απραξία (δυσκολία αλληλουχίας κινήσεων για την παραγωγή φωνημάτων και συλλαβών). Τα παιδιά με αυτή τη διαταραχή εμφανίζουν πληθώρα φωνολογικών λαθών, τα οποία είναι ασταθή. Επιπλέον, κάποια εμφανίζουν δυσκολίες και σε μη ομιλητικές, στοματικές κινήσεις. Αυτά τα παιδιά έχουν αργή θεραπευτική πρόοδο.

Αντίληψη ομιλίας/Ακοή

Η ακοή επηρεάζει άμεσα την φωνολογική εξέλιξη. Τα ελλείμματα στην ομιλία σε παιδιά με διαταραγμένη ακοή ποικίλουν ανάλογα με τον τύπο και τη σοβαρότητα της βαρηκοΐας, την ηλικία του παιδιού σε συνάρτηση με την εμφάνιση της βαρηκοΐας, την ηλικία του παιδιού σε σχέση με την έναρξη θεραπευτικής παρέμβασης και την ικανότητα του παιδιού στη διαχείριση της υπολειπόμενης ακοής.

Η χρόνια μέση ωτίτιδα (φλεγμονή μεσαίου αυτιού) επηρεάζει, επίσης, την κατάσταση της ακοής. Η μέση ωτίτιδα είναι ένας συχνός παράγοντας επιρροής της φωνολογικής και γλωσσικής κατάστασης.

Επιπρόσθετα, η αντίληψη της ομιλίας που αφορά ασκήσεις διάκρισης συλλαβών, προσδιορισμού ομιλητικών ήχων, κρίσης συλλαβικής αλληλουχίας φαίνεται να σχετίζονται με τις γλωσσικές ικανότητες των παιδιών.

Οδοντοφυΐα

Μικρές οδοντικές ανωμαλίες σπάνια επηρεάζουν την άρθρωση, καθώς ο αρθρωτικός μηχανισμός είναι ιδιαίτερα προσαρμόσιμος. Οδοντικές ανωμαλίες, οι οποίες είναι σοβαρές, όπως ατελής οδοντική σύγκλιση, αποκλίσεις ευθυγράμμισης σιαγόνας, κρανιοπροσωπικές ανωμαλίες (π.χ. υπερωϊοσχιστία), επηρεάζουν ιδιαίτερα την ομιλία.

Στοματικός μηχανισμός

Για την παραγωγή ομιλίας απαιτείται επαρκής στοματική δομή και φυσιολογία καθώς και επαρκής αναπνοή. Συνηθισμένη περίπτωση απόκλισης ενός τυπικού στοματικού μηχανισμού αποτελούν οι κρανιοπροσωπικές ανωμαλίες, όπως η υπερωϊοσχιστία. Άτομα με υπερωϊοσχιστία εμφανίζουν υπερρινικότητα, ρινική διαφυγή και φτωχή παραγωγή ήχων (ενδο-στοματική πίεση αέρα). Η κατάσταση καθίσταται ακόμη πιο περίπλοκη, καθώς τα άτομα με υπερωϊοσχιστία πάσχουν από χρόνια μέση ωτίτιδα με ορώδη συλλογή, συνοδευόμενη από βαρηκοΐα.

Νοημοσύνη και γενετική ανάπτυξη

Άτομα με νοητική καθυστέρηση εμφανίζουν αργή, ακατάληπτη ομιλία, η οποία χαρακτηρίζεται από φωνολογικά λάθη και ακατάλληλο ρυθμό.

Ειδική υποομάδα παιδιών με αναπτυξιακές διαταραχές αποτελούν τα παιδιά με σύνδρομο Down, καθώς υπάρχει μια σύνθετη αλληλεπίδραση κινητικών ανεπαρκειών (επιρροή στην παραγωγή ομιλίας), αντιληπτικών περιορισμών (χρόνια μέση ωτίτιδα με ορώδη συλλογή και παροδική βαρηκοΐα) και φωνολογικής κατάκτησης (που αντανακλά τη αναπτυξιακή καθυστέρησή τους).

Άλλη μια ομάδα παιδιών που εμφανίζουν φωνολογικές διαταραχές είναι τα παιδιά με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος. Κάποια από αυτά εμφανίζουν αρθρωτικά λάθη, ακατάλληλο τονισμό και διαταραχές ροής και αντήχησης.

Γλώσσα

Η φωνολογία και άλλα γλωσσικά στοιχεία αναπτύσσονται παράλληλα με αποτέλεσμα να αλληλεπιδρούν. Παιδιά με καθυστέρηση ομιλίας ή συντακτικές ελλείψεις είναι πιθανό να έχουν καθυστερημένες φωνολογικές ικανότητες.

Όταν η πολυπλοκότητα της σύνταξης αυξάνει, πολλές φορές τα παιδιά πραγματοποιούν περισσότερα αρθρωτικά/φωνολογικά λάθη. Επιπλέον, η συντακτική κατηγορία των λέξεων επηρεάζει την άρθρωση. Τα ουσιαστικά εμφανίζονται με περισσότερη φωνολογική ακρίβεια από ότι τα ρήματα, λόγω εννοιολογικής πολυπλοκότητας.

Ανάγνωση

Παιδιά με δυσλεξία, τα οποία εμφανίζουν δυσκολίες ανάγνωσης σχετιζόμενες με τη φωνολογία, μπορεί να εμφανίσουν συντακτικές δυσκολίες και διαταραχές στην αντίληψη ομιλίας. Ακόμη και αν τα παιδιά αυτά έχουν αντιμετωπίσει τις προφορικές δυσκολίες, είναι πολύ πιθανό να εμφανίζουν αναγνωστικές δυσκολίες, λόγω ύπαρξης φωνολογικών διαταραχών.

Εν κατακλείδι, η άρθρωση/φωνολογία επηρεάζεται από διάφορους και σημαντικούς παράγοντες, οι οποίοι είναι αναγκαίο να συνεκτιμούνται για την καλύτερη διαχείριση της εκάστοτε περίπτωσης.

Ζαραφωνίτη Φένια

Λογοθεραπεύτρια
Ειδική παιδαγωγός

Βιβλιογραφία αναφοράς

Anderson, N. B., & Shames, G. H. (2013). Εισαγωγή στις διαταραχές επικοινωνίας. Γεωργία, Λινάρδου, Μεταφρ.) Κύπρος: Πασχαλίδης.